De paradox van blote-borsten feministe Inna Shevchenko

Berlusconi heeft ze inmiddels gezien. Net als Poetin. Met blote borsten en shockerende protestacties als wapen zijn de vrouwen van Femen in korte tijd een fenomeen geworden. De Oekraïense organisatie heeft inmiddels vertakkingen in allerlei landen en op het IDFA draait nu een documentaire over het verhaal achter Femen, getiteld Ukraine is not a brothel. Afgelopen woensdagavond werd de film vertoond in Tuschinsky, met na afloop een vragenronde met regisseur Kitty Green en activiste Inna Shevchenko. Belangrijkste vraag: waarom werd de feministische organisatie tot voor kort geleid door… een man?

’99 procent van de Oekraïense meisjes weet niet eens wat feminisme is.’ Met deze zin legt Inna Shevchenko in de eerste minuten van de documentaire meteen de noodzaak van de organisatie uit. Maar het is meer dan dat. Het verhaal van Femen is er eentje van een niet-aflatend gevecht tegen overheersing door mannen, zelfs binnen de eigen gelederen.

Geleid door een patriarch pur sang
Tot voor kort werden de radicale activistes geleid door een man. En wat voor een. Meet Victor Sviatsky, patriarch pur sang. ‘De meisjes zijn zwak’, legt hij uit. ‘Ze hebben geen ruggengraat of verlangen om sterk te zijn. In plaats daarvan zijn ze onderdanig, hebben ze een gebrek aan punctualiteit en vele andere factoren die ze beletten om goede politieke activistes te worden. Dat moet ik ze leren. Natuurlijk is het een paradox, maar de hele geschiedenis zit daar vol mee. Neem Karl Marx bijvoorbeeld, hij was een bourgeois die zelf tegen de bourgeoisie was.’

‘Waarom een man?’
Na de voorstelling schuiven regisseur Kitty Green en een van de hoofdactivisten, Inna Shevchenko aan voor de vragenronde, geleid door Vrij Nederland-redacteur Harm Ede Botje. Maar één prangende vraag ligt iedereen die vanavond in de tweede zaal van Tuschinski is, op de lippen. En vrijwel direct wordt hij gesteld: ‘waarom een man’?

Shevchenko heeft deze vraag al eerder gehoord en reageert kalm. Charmant glimlachend is zij zelf in zekere zin ook een paradox met de radicale, soms agressieve feministe die de film laat zien. “Het verhaal van Victor is niet makkelijk te begrijpen. Wij vechten immers tegen de patriarchale samenleving, en Victor is daar misschien wel het meest stuitende voorbeeld van.”

Ze pauzeert even als de zaal lacht om de absurditeit van de situatie. Dan vervolgt ze haar verhaal. “Vanaf het begin zat Victor bij de organisatie en had hij de touwtjes strak in handen. Hij stelde zichzelf ooit voor als ‘the father of feminism’. Op een gegeven moment zat hij zo verweven in Femen dat er een soort psychologische afhankelijkheid ontstond, te vergelijken met het stockholmsyndroom.”

Stiekem filmen
Filmmaakster Kitty Green vult aan: “Het verhaal van Victor was voor mij het verhaal dat ik wilde vertellen. De tegenstelling moest blootgelegd worden. Dat was niet makkelijk, want ik leefde een jaar lang met de meisjes samen in Kyiv en al die tijd interviewde ik Sviatsky ook, zonder dat zij daarvan wisten.”

Shevchenko: “De documentaire is ook een middel geweest om Victor uit onze organisatie te krijgen. Achteraf ben ik blij dat Kitty het op deze manier heeft aangepakt. Het heeft ons geholpen om uit te breiden naar andere landen als Mexico en Frankrijk.”

Oost-Europees feminisme
Een ander steeds terugkerend punt van kritiek op de organisatie is dat Femen eigenlijk weinig bereikt. De organisatie zou teveel op media-aandacht gericht zijn en in mindere mate daadwerkelijk op vrouwenrechten. Want wat heeft de organisatie eigenlijk volgens Shevchenko voor elkaar gekregen?

“Voor mij is het belangrijkste dat Oost-Europa bekend is met het feminisme. Tot mijn negentiende levensjaar had ik hier nog nooit van gehoord, en dat is tragisch. Meisjes in Oekraïne en ver daarbuiten worden bewuster van zichzelf en hun eigen kwaliteiten, en die reiken verder dan nachtclubs en prostitutie.”

De enorme media-aandacht heeft de organisatie ook geen windeieren gelegd. “Veel van onze activisten hebben momenteel politiek asiel gekregen in West-Europese landen. Zelf ben ik nu gevestigd in Frankrijk. Ook Victor is Oekraïne ontvlucht, nadat hij in elkaar geslagen werd. Hij woont nu in Zwitserland. Of ik hem nog wel eens spreek? Nooit. Hij maakt geen deel meer uit van de organisatie, wij hebben nu onze eigen touwtjes in handen.”

Het International Documentary Festival Amsterdam (IDFA) loopt nog tot 2 december. Ukraine is not a brothel wordt hier op verscheidene locaties vertoont.