De naakte strijd

Er is niets mis met naaktprotest. Het vroegst beschreven voorval waarbij naaktheid werd gebruikt tegen sociaal onrecht is misschien wel de legende van Lady Godiva. Deze adellijke dame uit het Coventry van 1000 na Chr. reed naakt door de straten van de stad om haar man ertoe te bewegen zijn wurgende belastinggreep op de inwoners te milderen.

Eugène Delacroix plaatste centraal in zijn schilderij 'La Liberté guidant le peuple' Marianne die met ontblote boezem Franse revolutionairen op het strijdtoneel leidt.

In april 2009 ontblootten vrouwen tijdens een protest tegen een rerun van de verkiezingen hun boezem in Ado Ekiti, Nigeria. Een commentator verduidelijkte: "In vroegere tijden werd een monarch afgezet door middel van een optocht. Wanneer de vrouwen besloten om ontbloot te gaan, betekende dit dat de situatie ondraaglijk was geworden."

Datzelfde jaar protesteerden vrouwen in Johannesburg, Zuid-Afrika, op gelijkaardige wijze tegen seksueel geweld en intimidatie. Tijdens de Arabische lente plaatste Egyptisch studente kunst- en mediawetenschappen Aliaa Magda al-Mahdi naaktfoto's van zichzelf op haar blog in solidariteit met de revolutie en als oproep tot vrijheid van meningsuiting.

Tijdens Occupy Wall Street werd meermaals met ontbloot bovenlichaam of bijna naakt geprotesteerd door mannen, vrouwen en transseksuelen die hun lichamen omtoverden tot antikapitalistische en kunstzinnige canvassen. In Cambodja protesteerde dit jaar een groep vrouwen tegen gedwongen uitzettingen, hun boezem ontbloot uit woede en wanhoop.

Jaarlijks organiseert Cyclonudista in Brussel een Naked Bike Ride om de straat terug op te eisen, in protest tegen de overheersing van gemotoriseerd verkeer en om de kwetsbaarheid van de zachte weggebruiker zichtbaar te maken.

Naaktheid en sociaal protest gaan al eeuwen hand in hand. In elke cultuur. Op elk continent. Vooral gepleegd door vrouwen tart het de normen die door kerk en patriarchaat werden opgelegd, in een wereld waarin de oorlog tegen de vrouw nog fel woedt.

Ik wou schrijven: kijk maar naar de VS, Saoedi-Arabië. Maar kijk gewoon om u heen. Nog steeds bepaalt men graag voor de vrouw wat ze wel of niet mag dragen, wat ze mag doen en wat ze moet laten, in een tijd overheerst door mannelijke standaarden van schoonheid en moraliteit. Niet vreemd dan ook dat bij een verkrachtingszaak of in geval van seksuele intimidatie nog velen hun tijd verdoen met het bepalen van de mate van 'schuld' van het slachtoffer.

Naaktprotest toont een glimp van een 'heidense' tijd, waar kleding en naaktheid niet politiek geladen zijn, vrouwen niet kwetsbaar maakt, ze niet seksualiseert, niet tot object of koopwaar reduceert en in het hier en nu een ferm statement is. Allemaal redenen waarom ik aanvankelijk de acties van Femen wel kon smaken.

Oekraïne, niet echt vrouwvriendelijk

Femen, een Oekraïense vrouwenrechtengroep uit Kyiv, opgericht in 2008, heeft naaktprotest tot de kern van haar acties gemaakt. Met nationale en internationale acties protesteert Femen vooral tegen prostitutie, sekstoerisme en internationale huwelijksagentschappen die floreren in het land. Maar ook tegen religieus fundamentalisme en tegen seksisme in het algemeen.

Je moet begrijpen dat Oekraïne niet bepaald een land is dat de gelijkwaardigheid tussen man en vrouw hoog in het vaandel draagt. Zo ging premier Mykola Azarov er in 2010 nog prat op dat in zijn regering geen vrouw te vinden is, omdat de economische problemen van het land te moeilijk zijn om aan een vrouw over te laten.

Hervormingen zijn geen zaak voor vrouwen en zijn vrouwvrije regering kon tenminste 16 uur per dag en in de weekends doorwerken. President Viktor Janoekovych verklaarde tijdens zijn campagne voor de presidentsverkiezingen graag dat zijn tegenstandster Joelia Tymoshenko (voormalig premier en minister van Energie, momenteel veroordeeld tot een gevangenisstraf voor machtsmisbruik) haar plaats 'de keuken' was.

Volgens Larysa Kobelianska, hoofd van een door de VN geleid vrouwenrechtenprogramma voor Oekraïne, verdienen vrouwen er ongeveer 30 procent minder dan mannen in gelijkaardige beroepen, is slechts 8,5 procent van de parlementsleden vrouw (in de rest van Europa is dit gemiddeld 30 procent) en wordt slechts 2 procent van de grote bedrijven geleid door een vrouw.

Kobelianska beschreef Femen in 2010 als radicale feministen die erin geslaagd zijn de aandacht van het publiek op vrouwenrechten te vestigen, "zij het met bedenkelijke methoden". Femen-oprichtster Anna Hutsol, die zelf niet deelneemt aan naakprotesten om ook een onbesproken woordvoerster te hebben bij officiële instellingen etc., geeft toe dat de manier waarop ze hun boodschap brengen en de boodschap zelf contradictoir zijn.

Maar als seksualiteit en vrouwelijk naakt gebruikt worden om producten te slijten, waarom dit niet gebruiken voor sociale en politieke projecten? "Wij zeggen: je moet je lichaam niet op dergelijke manier tonen, je moet het gebruiken om te protesteren en te strijden", verklaarde ze.

Dit is dan zoals PETA (People for the Ethical Treatment of Animals) al jaar en dag geobjectificeerd vrouwelijk naakt gebruikt om bij een breder mannelijk publiek dierenrechten te slijten en het dierenleed te bestrijden. Zo wordt dit dan ook ethisch verantwoord. Maar dit bevestigt toch een patriarchale maatschappij?

Femens tactiek heeft in ieder geval een impact gehad, verklaarde Oekraïens expert in genderstudies Tetyana Bureychak. Toen ze bij aanvang van een lezing over feminisme aan haar studenten vroeg wat ze wisten over feminisme en welke associaties het woord opriep, was een van de eerste antwoorden: Femen.

Femen, problematisch voor het feminisme?

Hoewel de eerste protesten van de groep ingetogener waren, evolueerden ze gestaag tot het punt waarop andere feministen hen bekritiseren omdat ze met hun actiemethoden nu net het idee van vrouwen als seksobjecten, wiens enige waarde schuilt in hun uiterlijk, versterken.

De topactiviste van de groep, Inna Shevchenko, tevens de vrouw met kettingzaag in het filmpje, verklaarde ooit dat ze zowel "feministe als seksbom" kan zijn. De kerngroep die de naaktprotesten uitvoert, bestaat omzeggens ook alleen uit enkele tientallen slanke, jonge twintigers met lichamen en poses tijdens acties die perfect tegemoet komen aan deze die als begeerlijk worden vermarkt. Hiermee conformeren ze mijns inziens hun actiemiddel, naaktheid, aan de geest van wat ze menen te bestrijden.

Femen kent blijkbaar ook een economische waarde aan haar activisten toe. Naast giften van individuen en de verkoop van merchandising, verkoopt de groep ook posters met de afdruk van de borsten van hun activisten in de kleuren van de Oekraïense vlag om de groep te financieren. Posters van nieuwe activisten werden zo verkocht voor 50 dollar het stuk, posters van veteranen voor 100 dollar. Dit zal waarschijnlijk met sterrenstatus te maken hebben.

Soms echter lijkt het er ook op dat Femen louter een voorwendsel zoekt voor haar acties. Zo staat bij een van hun acties op hun blog te lezen: "Het kan ons niet echt schelen, we willen gewoon onze borsten laten zien." Wat volgens mij niet echt helpt als je ernstig genomen wil worden. Het verbaast dan ook niet dat sommigen hen het misbruiken van maatschappelijke problemen voor zelfpromotie verwijten, terwijl ze onverschillig staan tegenover echte veranderingen.

Volgens Bureychak is het niet verrassend dat Oekraïense vrouwen niet onder de indruk zijn van Femen, omdat ze niet bijdragen aan een positieve representatie van het Oekraïense feminisme. Toch twijfelt ze niet aan het engagement van fulltime activistes zoals Shevchenko, die meermaals wordt gearresteerd en haar overheidsbaan verloor.

Shevchenko werpt hier tegen in dat voor Femen met haar acties begon niemand sprak over prostitutie en sekstoerisme in Oekraïne. Nu tonen alle media in Oekraïne en het buitenland dat Oekraïne geen land is van prostituees, "maar een land van naakte meiden die vechten tegen prostitutie en sekstoerisme", verklaart ze.

Als we echter de commentaren van overwegend mannen lezen bij de foto's of video's van hun acties op sociale media, lijkt de boodschap in ieder geval bij het gros van hen niet goed over te komen. Het is een verzameling van platitudes. Naast talrijke, voorspelbare opmerkingen over hun borsten, plastische omschrijvingen van hoe men ze wel eens wil 'pakken', worden ze ook regelmatig voor hoer uitgescholden. Het toont aan dat er nog behoorlijk wat werk aan de winkel is.

Maria Mayerchyk, een onderzoekster aan de universiteit van Lviv, treedt Shevchenko echter bij en omschreef Femen in 2010 als "een positief, radicaal en belangrijk fenomeen dat in staat is om sociale kwesties aan te kaarten." Dit is iets wat, afgeleid uit de uitspraken gedaan door de president en premier over vrouwen, in Oekraïne niet evident lijkt te zijn.

Daarnaast opereert Femen ook in de nasleep van een feministische terugslag omdat gendergelijkheid wordt gezien als een socialistische preoccupatie die te nauw verbonden is met de idealen uit het socialistisch tijdperk, volgens Bureychak.

Femen wil in ieder geval geen groep 'traditionele feministen' zijn. Zo schoffeerde Shevchenko menig feministe toen ze zei: "Vrouwenorganisaties hier schrijven enkel papers en doen voor de rest niets. Wij hebben activistes nodig die willen schreeuwen en hun kleren achterlaten op straat."

Ook verstoorde ze om deze reden ooit een conferentie voor vrouwenrechten, gekleed in niets meer dan een zwart slipje, panty's, jarretelles en een helm omdat experts te veel praten en te weinig doen. Je zal van de hand van Femen dan ook niet veel teksten of analyses omtrent vrouwenrechten vinden.

Volgens velen was het een zinloze actie. Maar wel een actie die waarschijnlijk ook de onvrede van een niet onbelangrijk aantal vrouwen weergeeft, die het gevoel hebben dat men met betrekking tot het verwezenlijken van vrouwenrechten ter plaatse blijft trappelen. Schevchenko's laatste actie zal in ieder geval niet echt bijgedragen hebben tot een beter begrip waar Femen voor meent te staan.

Herdenkingsmonument onderuit

Naar aanleiding van de arrestatie en veroordeling van de leden van de Russische punkrock groep Pussy Riot, die tijdens een actie tegen Poetin een punkgebed brachten in de Russisch-Orthodoxe kathedraal van Christus de Verlosser in Moskou, voerde Femen een actie tegen het religieus fundamentalisme dat het proces tegen Pussy Riot doorspekte.

Er is uiteraard niets mis met ageren tegen het patriarchale en vrouwonvriendelijke in religies. En de verontwaardiging omtrent de houding van de Russisch-Orthodoxe kerk in de Pussy Riot-zaak is ook niet onterecht. Dat er tijdens een actie een symbool aangevallen wordt of sneuvelt, is evenmin vreemd. Alleen ben je je wel best goed bewust van waar een monument voor staat als je er een actie rond plant.

Shevchenko ging 17 augustus met een groep Femen-activistes, vergezeld door de pers, naar aanleiding van het proces tegen Pussy Riot met een kettingzaag een kruis te lijf dat in 2005 opgericht werd op een heuvel die uitkijkt over het centrum van Kyiv, in de nabijheid van het voormalige hoofdkwartier van de voorloper van de KGB en huidige MVD, de NKVD. Ze verklaarde dat deze actie "in solidariteit was met de slachtoffers van een middeleeuwse heksenjacht."

Dit kruis was een herdenkingsmonument voor de slachtoffers die vielen tijdens de Holodomor (een hongersnood in de jaren dertig in Oekraïne, volgens sommigen bewust door Jozef Stalin gecreëerd, die miljoenen slachtoffers maakte) en voor hen die vielen tijdens de religieuze vervolging gedurende het Stalintijdperk.

Volgens mij niet het beste doelwit voor een dergelijke actie. Het is dan ook niet verwonderlijk dat deze actie door velen niet wordt begrepen en gewaardeerd en ze mensen vervreemdt of afkerig maakt van het feminisme. Zeker in een vrij religieus land waar iedereen wel één of meerdere familieleden tijdens deze verschrikkingen heeft verloren.

"Meer boeken en minder naakte borsten is misschien geen slecht idee", was dan ook een gevat commentaar dat iemand als reactie op Femens Facebookpagina achterliet.

Als gevolg van deze actie werd door speciale eenheden van het ministerie van Binnenlandse Zaken een blokkade opgeworpen rond het Femen-hoofdkwartier in de stad. Hoewel Femen-activistes met de regelmaat van de klok worden gearresteerd of geïntimideerd, was dit de eerste maal dat er zulke drastische maatregelen werden genomen in de nasleep van één van hun acties.

Ook werd er een onderzoek opgestart naar hooliganisme met betrekking tot het incident. De deelnemers aan de actie riskeren een gevangenisstraf tot vier jaar.

Femen is duidelijk een actiegroep. Er hoeft niet te veel nagedacht, gedebatteerd of bestudeerd te worden. De discussie errond en de bezorgdheid dat ze met hun acties onderuithalen waar ze voor staan - een wereld bevrijd van prostitutie, sekstoerisme en patriarchaat, waar man en vrouw gelijkwaardig zijn - en hiermee het beeld van de vrouw als object bevestigen, zijn mijns inziens niet onterecht.

Misschien moet Femen even rustig ademhalen en bezinnen. Actie is en blijft noodzakelijk, maar het kan niet de bedoeling zijn dat ze contraproductief wordt.

Dietrich Muylaert

 

Geraadpleegde bronnen:

• Beware the Naked Women!, Gillian Schutte, The South African Civil Society Information Service
• Ukraine activist cuts down cross in Russian female punk rock band protest, Olzhas Auyezov, Reuters
• Topless protesters gain fame in Ukraine, Maria Danilova, Associated Press
• The nude radicals: feminism Ukrainian style, Homa Khaleeli, The Guardian
• Ukrainian women berate 'Neanderthal' PM for sexist remarks, Luke Harding, The Guardian

Via: dewereldmorgen.be

Short link: Copy - http://whoel.se/~vBQzN$1XB